Over pronatie en overpronatie bij hardlopers

Pronatie van de voet

Pronatie is de beweging waarbij de binnenkant van je voet, je voetboog, inzakt. Je voet wordt daarbij platter. Het is een normale beweging van de voet die plaatsvindt tijdens de standfase van het wandelen en hardlopen. Deze beweging heeft een aantal belangrijke functies:

• Schokdemping tijdens de landing;
• Het opslaan van energie in de peesplaat, die weer vrijkomt tijdens de afzet (energiezuinig lopen);
• Het verplaatsen van ons zwaartepunt van de buitenrand van onze voet naar binnen, richting de grote teen voor de afzet.

Overpronatie en hardloopblessures

Een teveel aan pronatie, overpronatie genaamd, wordt vaak geassocieerd met allerlei hardloopblessures. Sportarts Steef Bredeweg toonde in 2014 al aan dat de mate van pronatie geen verband houdt met het risico op een blessure.¹ Voor zijn proefschrift verzamelde hij alle wetenschappelijke onderzoeken op dit gebied, en vergeleek deze onderzoeken op kwaliteit en uitkomsten. Wat bleek?

• Een verschil in pronatie tussen de linker en rechter voet is normaal;
• Mensen met een blessure vertonen niet méér pronatie dan gezonde lopers;
• Er wordt geen verschil gevonden in de mate van pronatie tussen het geblesseerde been en het niet-geblesseerde been.

Dat de ene voet meer proneert dan de andere, is dus net zo normaal als dat je met de ene hand een bal verder weg kan gooien dan met de andere hand. En mensen met veel pronatie in hun voet kunnen net zo goed geblesseerd raken als mensen met weinig pronatie.

De functionele misvatting bij overpronatie

Er wordt over het algemeen vanuit gegaan dat overpronatie veroorzaakt wordt door een vergrote lenigheid van de middenvoet, als gevolg van zwakte van banden of spieren die de voetboog stabiliseren. De voetboog zakt daardoor te veel in bij belasting van de voet in de standfase.
Hoewel zwakte van met name de kleine voetspiertjes een verklaring zou kunnen zijn (de kleine voetspiertjes zijn bij de meeste Westerse mensen verzwakt als gevolg van het dragen van schoenen en/of steunzolen), is er juist een andere verklaring voor een "op het oog" overpronatie. Namelijk: een te stijf onderste spronggewricht.²

Anatomie van de enkelgewrichten

Onze enkel bestaat uit 2 gewrichten: het bovenste- en het onderste spronggewricht. Het bovenste wordt gevormd door het onderbeen (kuit- en scheenbeen, fibula en tibia) en het sprongbeen (talus).

Het onderste spronggewricht is een complexer gewricht en wordt gevormd door maar liefst 4 botten: het sprongbeen, het hielbeen (calcaneus), het kubusvormige beentje (cuboid) en het scheepsvormige beentje (naviculare). Deze botten vormen 3 afzonderlijke gewrichten (talus-calcaneus, calcaneus-cuboid en talus-naviculare), maar dit complex gedraagt zich als één samengesteld gewricht: het onderste spronggewricht.

Dat betekent dat wanneer er in één van de afzonderlijke gewrichten bewogen wordt, de andere gewrichten moeten meebewegen. Dat betekent ook dat wanneer er één gewricht beperkt beweegt, het hele complex beperkt is.³

Afbeelding 1. De bewegingsassen van het bovenste- en onderste spronggewricht.²

Bewegingen in de enkelgewrichten

Gewrichten bewegen om onzichtbare assen. Deze bewegingsassen worden gevormd door de banden rond onze gewrichten. De banden sturen dus de bewegingen in onze gewrichten. En spieren zetten die beweging in (of remmen ze af).⁴

De bewegingsassen van het bovenste- en onderste spronggewricht hebben een sterk driedimensionale oriëntatie (zie afbeelding 1).² Hiervoor is het zo dat we ons onderbeen niet zuiver naar voren kunnen bewegen in het bovenste spronggewricht, maar dat het onderbeen daarbij ook wat naar buiten moet bewegen (zie afbeelding 2a).