Bewegingsbeperking van het bovenste spronggewricht
Om ons lichaam voorwaarts te verplaatsen tijdens het lopen, is voldoende mobiliteit in het enkelgewricht en het grote teengewricht nodig. Wanneer in deze gewrichten lenigheid ontbreekt, zal dit onherroepelijk leiden tot compensaties in bewegingen. Over het probleem van een stijf grote teengewricht, de hallux limitus of hallux rigidus, schreef ik eerder al een artikel. In dit artikel ga ik in op de gevolgen van een verminderde mobiliteit van de enkel, het bovenste spronggewricht.
Het bovenste spronggewricht
Het bovenste spronggewricht wordt gevormd door het onderbeen (bestaande uit het kuitbeen en het scheenbeen) enerzijds, en het sprongbeen (talus) anderzijds. Je kunt met dit gewricht twee bewegingen maken: een dorsaalflexie en een plantairflexie (zie video). De as waaromheen bewogen wordt, loopt door de beide uitstekende enkelknobbels, de zogenaamde laterale en mediale malleolus. De mate van lenigheid wordt bepaald door het samenspel tussen de enkelbanden, en de vorm en kwaliteit van het kraakbeen.1 Om een plantair- en dorsaalflexie te maken, hebben we een aantal spieren te beschikking, die aanhechten op het onderbeen en ergens in de voet. Een interessant detail hierbij: op het sprongbeen hechten géén spieren aan.Een stijf enkelgewricht als risicofactor
Het enkelgewricht kan in verloop van tijd stijf raken. De belangrijkste oorzaak hiervoor is een eerder meegemaakte enkelverzwikking.2 De pijnklachten na een verstuiking gaan vaak vanzelf over, maar de daarbij ontstane bewegingsbeperking blijft in veel gevallen bestaan, zonder dat mensen het door hebben.Een beperkte dorsaalflexie van de enkel wordt door meerdere onderzoekers gezien als een belangrijke risicofactor voor het krijgen van andere bekende voetklachten, zoals plantaire hielpijn (hielspoor)3,4, een Morton's neuralgie5, een hallux valgus6, en een achillespeesblessure7.
Een soepel bewegend enkelgewricht lijkt dus van belang om verschillende voetklachten te voorkomen.
Compensaties als gevolg van een stijve enkel
Voor wandelen en hardlopen hebben we ongeveer 30º dorsaalflexie in het bovenste spronggewricht nodig.8,9 Velen van ons hebben echter veel minder beweeglijkheid in één of beide enkels. In een experiment onder 86 HAVO-leerlingen bleek de lenigste enkel 56º dorsaalflexie toe te laten, maar de stijfste enkel slechts 12º. Bij 38% van de leerlingen was er een links-rechts verschil van 4º aanwezig, en bij 40% was er zelfs een verschil van 8º tussen de linker en rechter enkel.10 Op normaal 30º is een beperking van 8º een bewegingsafname van meer dan 25%!
Afbeelding 1. Compensaties bij een beperkt enkelgewricht. Verdere verklaring in de tekst.10
Een beperkte dorsaalflexie van het bovenste sprongewricht leidt tijdens de enkel rocker in de standfase van het lopen onvermijdelijk tot compensaties in het looppatroon. Riezebos geeft in zijn artikel een opsomming van de geobserveerde, onbewuste compensaties (zie afbeelding 1):10
De mate waarin het enkelgewricht verstijfd is, bepaalt mede welke compensatiestrategie iemand onbewust kiest.
Zo kan het zijn dat mensen die 'kiezen' om de heup meer naar binnen te draaien (e), en zo over de buitenste voetrand afwikkelen, pijnklachten krijgen onder die buitenrand van de voet.
Iemand die de heup juist meer naar buiten draait en over de binnenkant afwikkelt (f), zal als gevolg daarvan de voet meer proneren (platter neerzetten). Hiervoor een steunzool of een antipronatieschoen geven, zou een grote kunstfout zijn. Dit hulpmiddel maakt het de persoon juist nóg lastiger om te compenseren voor de beperkte enkel. Een steunzool doet dan ook niks aan de oorzaak (de beperkte enkel) maar aan het gevolg (de compensatie).
Beide compensaties kunnen leiden tot pijn rond het heupgewricht en/of het SI-gewricht.
Salutation (d) kan leiden tot pijn in de rug, overstrekking van de knie (a) kan uiteraard leiden tot kniepijn, en een vervroegd optrekken van de hiel (b) vraagt meer activiteit van de kuitspieren, met overbelastingsklachten van deze spier als gevolg. Ook zal deze laatste compensatiestrategie meer en langer druk veroorzaken onder de voorvoet, wat uiteindelijk pijn kan gaan doen. De medische verzamelterm voor voorvoetpijn is metatarsalgie.
Over de auteur van dit artikel
Dit artikel over de bewegingsbeperking van het bovenste spronggewricht is geschreven door Rob Donkers. Hij is fysiotherapeut, manueeltherapeut (MSc), echografist en eigenaar van De Gangmakerij. Tijdens zijn masterstudie manuele therapie, waarvoor hij cum laude slaagde en de titel Master of Science ontving, deed hij wetenschappelijk onderzoek naar enkel- en voetproblemen.
- Overstrekking van de knie (a)
- Vervroegd optillen van de hiel (b)
- Verkleinen van de staplengte (de aansluitpas) (c)
- Salutation (d): dit is het naar voren bewegen van de romp, vaak in combinatie met overstrekking van de knie
- Endorotatie (binnenwaartse rotatie) van de heup, met over de buitenrand afwikkelen van de voet (e)
- Exorotatie (buitenwaartse rotatie) van de heup, met over de binnenkant van de voet afwikkelen (f)
De mate waarin het enkelgewricht verstijfd is, bepaalt mede welke compensatiestrategie iemand onbewust kiest.
Compensaties en klachten
Zoals we zagen, is een beperkt beweeglijk bovenste spronggewricht een risicofactor voor meerdere bekende klachtenbeelden. De reden dat de ene persoon met een stijve enkel last krijgt van zijn hiel, en de ander voorvoetklachten (metatarsalgie) ontwikkelt, heeft o.a. te maken met welke compensatiestrategie iemand kiest.Zo kan het zijn dat mensen die 'kiezen' om de heup meer naar binnen te draaien (e), en zo over de buitenste voetrand afwikkelen, pijnklachten krijgen onder die buitenrand van de voet.
Iemand die de heup juist meer naar buiten draait en over de binnenkant afwikkelt (f), zal als gevolg daarvan de voet meer proneren (platter neerzetten). Hiervoor een steunzool of een antipronatieschoen geven, zou een grote kunstfout zijn. Dit hulpmiddel maakt het de persoon juist nóg lastiger om te compenseren voor de beperkte enkel. Een steunzool doet dan ook niks aan de oorzaak (de beperkte enkel) maar aan het gevolg (de compensatie).
Beide compensaties kunnen leiden tot pijn rond het heupgewricht en/of het SI-gewricht.
Salutation (d) kan leiden tot pijn in de rug, overstrekking van de knie (a) kan uiteraard leiden tot kniepijn, en een vervroegd optrekken van de hiel (b) vraagt meer activiteit van de kuitspieren, met overbelastingsklachten van deze spier als gevolg. Ook zal deze laatste compensatiestrategie meer en langer druk veroorzaken onder de voorvoet, wat uiteindelijk pijn kan gaan doen. De medische verzamelterm voor voorvoetpijn is metatarsalgie.
Preventie van klachten aan voeten, heupen en rug
Uit dit verhaal wordt duidelijk dat je verschillende soorten klachten kunt voorkomen door je enkels goed soepel te houden. Onder aan deze pagina kun je gratis mijn 3 meest gegeven tips voor gezonde voeten downloaden, met daarbij een oefening voor je bovenste spronggewricht!Over de auteur van dit artikel
Dit artikel over de bewegingsbeperking van het bovenste spronggewricht is geschreven door Rob Donkers. Hij is fysiotherapeut, manueeltherapeut (MSc), echografist en eigenaar van De Gangmakerij. Tijdens zijn masterstudie manuele therapie, waarvoor hij cum laude slaagde en de titel Master of Science ontving, deed hij wetenschappelijk onderzoek naar enkel- en voetproblemen.
Literatuur
- Leardini A, O'Connor JJ, Catani F, Giannini S. A geometric model of the human ankle joint. J Biomech. 1999 Jun;32(6):585-91
- Vuurberg G, Hoorntje A, Wink LM, van der Doelen BFW, van den Bekerom MP, et al. Diagnosis, treatment and prevention of ankle sprains: update of an evidence-based clinical guideline. Br J Sports Med. 2018 Aug;52(15):956
- Riddle DL, Pulisic M, Pidcoe P, Johnson RE. Risk factors for plantar fasciitis: a matched case-control study. J Bone Joint Surg Am. 2003;85-A:872-7
- Irving DB, Cook JL, Menz HB. Factors associated with chronic plantar heel pain: a systematic review. J Sci Med Sport. 2006;9:11-22
- Naraghi R, Bremner A, Slack-Smith L, Bryant A. The relationship between foot posture index, ankle equinus, body mass index and intermetatarsal neuroma. J Foot Ankle Res. 2016;9:4
- Glasoe WM, Nuckley DJ, Ludewig PM. Hallux valgus and the first metatarsal arch segment: a theoretical biomechanical perspective. Phys Ther. 2010;90(1):110-120
- Martin RL, Chimenti R, Cuddeford T, Houck J, Matheson JW, McDonough CM, Paulseth S, Wukich DK, Carcia CR. Achilles Pain, Stiffness, and Muscle Power Deficits: Midportion Achilles Tendinopathy Revision 2018. J Orthop Sports Phys Ther. 2018 May;48(5):A1-A38
- Dicharry J. Kinematics and kinetics of gait: from lab to clinic. Clin Sports Med. 2010 Jul;29(3):347-64
- Novacheck TF. The biomechanics of running. Gait Posture. 1998 Jan 1;7(1):77-95
- Riezebos, C. Rockers: beperking en compensatie. Podosophia. 2016;24:27–30
Recent
Voetnoot 11
Wij van De Gangmakerij hechten veel waarde aan betrouwbare samenwerkingspartners. Een van die partners is de winkel Barefoot and More, gespecialiseerd in barefoot- en minimalistische schoenen. In dit gastblog laten wij je kennismaken met de grondleggers van deze mooie zaak in Arnhem.
Voetnoot 10
Voeding krijgt steeds meer aandacht als het gaat om de invloed op onze gezondheid. Dat is niet zo vreemd, aangezien zowel de kwaliteit van voeding is veranderd, alsook dat steeds meer wetenschappelijk onderzoek aantoont wat de invloed is van voeding op onze gezondheid én dat voeding niet voor iedereen hetzelfde zal zijn. In dit blog legt Olaf van der Zanden nieuwe inzichten uit in het licht van het herstel van voetklachten.
Metatarsalgie betekent letterlijk ''pijn in de voorvoet''. De term wordt daardoor vaak gebruikt voor alle vormen van voorvoetpijn, en is daardoor een soort containerbegrip. Er wordt vooral gesproken van metatarsalgie wanneer de pijn zich onder de kopjes van het 2e, 3e en/of 4e middenvoetsbeentje bevindt. In dit artikel zet ik uiteen wat er vanuit de wetenschappelijke literatuur bekend is voor metatarsalgie, en hoe ik mensen met voorvoetpijn onderzoek en behandel.
De fascia plantaris (de peesplaat onder de voet) en de grote teen zijn anatomisch en functioneel met elkaar verbonden. Fasciitis plantaris of ''hielspoor'' (of liever fasciopathie plantaris) en hallux valgus (een scheve grote teen) zijn vaak voorkomende voetklachten. Uit een recente studie blijken deze twee aandoeningen ook nog eens sterk met elkaar te maken te hebben.
Bij 33% van de enkelblessures die zich melden bij de spoedeisende hulp, blijkt het te gaan om een breuk. Om onnodige blootstelling aan röntgenstraling te vermijden, bestaat er een accurate manier om zelf te beoordelen of er wel of geen breuk aanwezig is na een val of verzwikking. In dit artikel lees je hoe je zelf een breuk kunt uitsluiten.
Voetnoot 9
Als hardloper wil je naast genieten natuurlijk ook zo lang mogelijk blessurevrij lopen. Hoewel er al heel veel wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar allerlei factoren, blijken er maar twee oorzaken echt ertoe te doen: het te snel opvoeren van de loopafstand, en een eerdere blessure hebben gehad. Een 5D hardloopanalyse kan bij beide factoren een belangrijke meerwaarde leveren om zo lang mogelijk blessurevrij te lopen. Welke pluspunten dat zijn, lees je in dit artikel.